Besin Çeşitleri
Çocuklara her gün verilecek besinlerden söz etmeden önce, bu besinlerin hangi maddelerden oluştuğuna ve insan vücudunun kimyasal faaliyetindeki rolüne bakalım.
Bir çocuğun vücudunu inşaat halindeki bir binaya benzetebiliriz. Binayı yapmak için, çok çeşitli malzeme gerekir. Çocuğun vücudunu işleyen bir motora benzetmek de mümkündür. Motor gibi onun da uygun bir verim sağlaması için gerekli enerjiyi veren birtakım maddelere ihtiyacı vardır. Proteinler. İnsan vücudunu bir binaya benzettiğimize göre, bu binanın temel malzemesinin proteinler olduğunu da belirtmemiz gerekir. Kaslar, böbrekler, kalp, beyin gibi organlar, her şeyden önce su ve proteinden meydana gelir. Kemikler, madensel maddeler sayesinde sertleşen proteinlerden oluşur. Çocuk, vücudunun çeşitli kısımlarını geliştirebilmek ve sağlam tutabilmek için protein bakımından zengin besinler almalıdır.
Tabiî besinlerin çoğunda, kiminde az kiminde çok olmak üzere protein bulunur. Azot bakımından en zengin olan maddeler et, tavuk eti, balık, yumurta ve süttür. Hepsi de hayvanî olan bu besinler, insan vücudunun ihtiyaç duyduğu unsurları içine alan «tam» protein sağlar. Bu yüzden çocuğun günde ortalama yarım ilâ bir litre süt içmesi ve bunların yanında et, tavuk eti, balık ya da yumurta yemesi gerekir. Protein zenginliği bakımından, ikinci sırada ekmek, ceviz ve tahıl unlarını (soya, mercimek, bezelye ve fasulye) sayabiliriz. Bununla beraber bu bitkisel besinler, çok miktarda protein ihtiva ettikleri halde tek başlarına yeterli protein sağlamazlar. Yani «tam proteinli» değildirler. Örneğin ekmek bazı temel proteinleri, fasulye ise başka proteinleri ihtiva eder. Sözün kısası, tahıl unları ve sebze bakımından zengin bir beslenme rejimi, et, tavuk, balık, süt ve yumurtayı tamamlar, fakat bu ikinci sırada/ saydıklarımızın yerini tutmaya yetmez.
Madensel tuzların her çeşidi, vücudun bütün kısımlarının gelişmesinde büyük bir rol oynar. Dişlerle kemiklerin sağlamlığı her şeyden önce kalsiyum ve fosfora bağlıdır. Kandaki kırmızı yuvarların temelini meydana getiren ve bütün vücuda oksijen yayılması bakımından değeri büyük olan pigmen demir ve bakırdan oluşur. Tiroit bezinin İyi çalışması için de iyot gereklidir. Bu konuda daha birçok örnek verebiliriz. Meyve, sebze, et, ekmek, yumurta ve süt gibi birçok tabiî besin, çeşitli madensel tuzlar ihtiva eder. Unların çok İnce elenmiş olması, sebzelerin suda çok fazla kaynatılması, bu tuzların büyük bir kısmının yok olmasına yol açar. Kalsiyum, demir ve kimi yerlerde iyot, beslenmede en az verilme tehlikesi olan madensel tuzlardır. Kalsiyum sebzelerdeve meyvelerde pek az miktarda, süt ve peynirde ise bol bol bulunur. Yeşil sebzelerde, ette, meyvelerde ve ekmekte demir vardır; fakat asıl demir kaynağı yumurta ve karaciğerdir. Denizden uzak bölgelerde yetişen sebze ve meyvelerle bu bölgelerin suyunda iyot bulunmaz, onun için de İyot ihtiyacı, guatr hastalığını önlemek üzere, sofra tuzuyle giderilir.
Vitaminler: insan «motorunun» normal bir verimle çalışması İçin pek az miktarda İhtiyaç duyduğu maddelerdir. Vitaminleri, herhangi bir makinenin çalışması İçin zorunlu olan birkaç damla yağa ya da bir motoru işleten minik bir elektrik kıvılcımına benzetebiliriz.
A vitamini: solunum borularının, bağırsakların, idrar yollarının, gözün bazı kısımlarının (özellikle alaca karanlıkta görmemize yardım eden kısmının) iyi durumda muhafazası için gereklidir. Bünye, A vitaminini süt yağından, yumurta sarısından, bazı sebzelerden ve balık yağından sağlar. Bundan anlaşılacağı gibi, sadece çok düzensiz beslenenlerle, sözünü ettiğimiz besinleri almalarına engel olan bir bağırsak hastalığı çekenlerde A vitamini eksik kalır.
B vitaminleri grubu: Eskiden bilginler insan vücudunda çeşitli roller oynayan bir tek B vitamini mevcut olduğunu sanırlardı. Daha derin İncelemelerden sonra bu karışık maddede farklı on vitamin bulunduğunu ve bu vitaminlerin hepsinin de aynı besinlerde yer aldığını fark ettiler. B vitaminleri hakkında henüz her şey kesinlikle bllenemediğinden, bunları ilâç şeklinde değil tabiî yollarla almak uygun olur. Organizma için en önemli dört B vitamininin adları şunlardır: Thlamine, rlboflavi-ne, niacine ve rubramine. Vücudu meydana getiren bütün dokuların bu vitaminlere ihtiyacı vardır.
Thiamine (vitamin BJ ekmekte, sütte, yumurtada, karaciğerde, ette, bazı sebze ve meyvelerde bol bol bulunur. Bu maddeler uzun süre kaynatılırsa vitamini kaybederler. Çok ince elenmiş un ve fazla rafine edilmiş şeker yiyorsanız. Bj vitaminini yeteri kadar almıyorsunuz demektir. Bu vitaminin eksikliği, iştahsızlık, büyümede yavaşlama, yorgunluk, bağırsak ve mide faaliyetinde aksaklıklar ve sinir iltihaplanmalarına yol açar.
Riboflavine (B2) vitaminine çok miktarda karaciğerde, ette, sütte, yumurtada, yeşil sebzelerde, ekmek ve bira mayasında rastlanır. Riboflavirıe eksikliği, dudak, ağız ve cilt yaraları İle görme bozukluklarına sebep olur.